თბილისი

تبيليسي (Tbilisi) پایتخت کشور گرجیان (საქართველო)

شهر برگزيده پروردگار عالم

تفلیس (Tbilisi) در تلفظ معاصر « تبیلیسی » سابقاً با «پ» تلفظ می‌شد. به زبان عربی « تفلیس » و به زبان روسی « تیفلیس » (Tiflis) پایتخت جمهوری گرجستان در مرکز هندسی منطقۀ قفقاز واقع شده و یکی از مهمترین مراکز سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی قفقاز در گذشته و اکنون است. تفلیس مرکز سیاسی – اداری و فرهنگی گرجستان و زیباترین شهر قفقاز است.

 این شهر در زبان گرجی «تپیل – ایس – ای Tpil-is-i» نامیده می‌شود، که از سه جزء «تپیل = گرم»، «ایس = پسوند مکان» و «ای = پسوند فاعلی» تشکیل شده است که کلاً به معنی «محل گرم» بکار برده می‌شود. اراضی تفلیس در هزارۀ 3 تا 4 پیش از میلاد مسکون شده است. برای اولین بار در سالنامه های مربوط به قرن چهارم میلادی از تفلیس به عنوان «قلعه شهر» نام برده شده است. به علت موقعیت چهارراهی، تفلیس همیشه دارای اهمیت منطقه‌ای بوده و همین ویژگی‌ها، سبب گسترش و توسعۀ این شهر از دیرباز تا کنون بوده است.

جغرافیای تفلیس: شهر تفلیس در قسمت غربی گرجستان در مرکز دهلیز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقیقۀ عرض شمالی و 44 درجه و 4 دقیقۀ طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این شهر در فاصلۀ 120 کیلومتری رشته کوه قفقاز بزرگ و 250 کیلومتری دریای سیاه قرار دارد. تفلیس از نظر موقعیت جغرافیایی با شهرهای تاشکند، استانبول، رم، بارسلون، بوستون و شیکاگو هم عرض است و با شهرهای گورکی، ساراتف، بغداد و عدن در یک نصف النهار قرار دارد.

 شهر در دو طرف ساحل رودخانه کُر (به زبان گرجی «مِتکواری») در درون درۀ زیبایی گسترده شده است. کوه «متاتسمیندا» به سوی غرب، کوه «تابوری» و تیغه‌های «سولا لاکی» به سمت جنوب و رشته کوه کمترچین خورده «ماخات» در شرق شهر واقع شده‌اند. در روزهای کاملاً صاف و آفتابی، از بلندی های شهر تفلیس، رشته کوه های قفقاز و قله آن «قازبک» را که بلندترین نقطه در گرجستان است، براحتی مشاهده می‌شود. 

 از دامنه های شمال شرقی کوه تابوری چشمه های آب گرم جریان دارد که دارای ترکیبات قلیایی و سولفات است. از حدود 30 چشمۀ آب گرم و داغ و چندین آرتزین موجود در شهر، روزانه حدود 3 میلیون متر مکعب آب با حرارتی بین 24 تا 46/5 درجۀ سانتیگراد جریان می یابد.

 تفلیس در آغوش صخره‌های کوهستانی و عمدتاً در سواحل رودخانه کُر یا اراضی نزدیک به آن واقع شده است. رودخانه که از وسط شهر می‌گذرد، آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. این رودخانه که از کوه‌های شرقی ترکیه سرچشمه می‌گیرد، به طول 36 کیلومتر در شهر جاری است و عرض آن در نقاط مختلف شهر از 30 تا 150 متر در نوسان است و حدود 20 متر حریم دارد. سد «اورتاچالا» سرعت جریان رود را در مسیر شهر کاهش می‌دهد و رژیم آبی آن را به طور قابل ملاحظه‌ای تنظیم می‌کند. عمق رودخانه در آغاز جاری شدن از سد حدود 1/5 متر و در تفلیس، در زیر پل «مِتخَی»  6 متر است.

 پنج نهر کوهستانی از دامنه‌های اطراف تفلیس به کُر می‌ریزد: «دیغمیس تسقالی»، «وره» و «تساوکیسیس تسقالی» از غرب و «گِلِدانیس تسقالی» و «لوچینیس تسکالی» از شرق. اکنون همۀ این نهرها از کانال های زیر زمینی می گذرند. دو دریاچه کوچک به نام «لیسی» و «کو» (لاک پشت) در دامنه‌های شمالی تفلیس واقع شده‌اند. ذخیرۀ آب دیگری وجود دارد که به نام «دریاچه تفلیس» شناخته می‌شود که در پشت رشته کوه «ماخات» واقع است و در پیرامون آن، دشت «سامگوری» تا افق کشیده شده است.

 مجموعۀ این قلمرو، با تپه‌های بسیار، شکاف‌ها، دره‌ها و دربندهای تنگ و عمیق، هنرمندی برنامه‌ریزان و معماران شهرساز را مورد آزمون قرار داده است. مجموعه های آپارتمانی که در دامنه های اطراف به ردیف ساخته شده‌اند، به پرتگاه‌های صخره‌ای و فلات‌های کوچکی چسبیده‌اند که در حدود 380 تا 727 متر از سطح دریا ارتفاع دارند و ارتفاع آنها از سطح رودخانه کُر حدود 350 متر است.

 تفلیس در گذشته‌های دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد کرده، و بعدها با افزایش جمعیت شهر، ساخت و سازها به دامنه‌ها و تپه‌ها و فلات‌های اطراف رودخانه کشیده شد که در جهت شمال و شمال شرقی شهر واقع شده و اکنون محیطی حدود 127 کیلومتر را به وجود آورده است. قسمت های جنوب شرقی شهر از خیابان‌های تنگ و خانه‌های قدیمی 2 یا 3 طبقه تشکیل شده که مجموعۀ قدیمی شهر تفلیس را تشکیل می‌دهد.

 اقلیم تفلیس مطلوب و هوای آن پاکیزه است که متوسط درجه حرارت آن 13/2 درجۀ سانتی‌گراد است. در تابستان، در گرمترین ماه، درجۀ حرارت به 25/2 درجۀ سانتی‌گراد و در زمستان در سردترین ماه به 0/9 درجۀ سانتیگراد می‌رسد. هوای شهر، به جهت نسیمی که از کوهستان‌ها در دره های اطراف می‌وزد، همیشه پاکیزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابی در تفلیس وجود دارد که 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق می‌افتد. سه چهارم بارندگی که متوسط سالانه‌ای برابر 505 میلی متر دارد، در ماه های گرم می‌بارد. در طول تابستان حدود 25 روز بسیار گرم وجود دارد که دمای هوا را تا 30 درجه بالا می‌برد.

 پاییز تفلیس زیبا و زودگذر است. پس از اینکه در اواسط اکتبر، اولین برف بر روی کوه‌های اطراف می‌نشیند، هوای ملایم، گرم و آفتابی همه جا را فرا می‌گیرد. رطوبت شهر نسبتاً کم و به حدود 66 درصد می‌رسد. روزهای مه آلود و مرطوب، به ندرت و بیشتر در ماه های دسامبر و ژانویه اتفاق می‌افتد.

 در تفلیس برف به ندرت و به مقدار کم می‌بارد که به سرعت ذوب می‌شود. از دسامبر تا فوریه بین 30 تا 35 روز، دمای هوا به زیر صفر می‌رسد.

 بهار تفلیس کوتاه و متغیر است که با بادهای سخت مارس و تغییر آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهای ابری اندک ولی توأم با ابرهای ضخیم است.

منبع: كتاب گرجستان در گذر تاريخ، نوشته دكتر بهرام اميراحمديان

ویدیوی تفلیس